Ostatnio coraz bardziej zwiększa się świadomość roli, jaką pełni edukacja w pierwszych latach życia dziecka. Oznaką zachodzących zmian jest rosnąca popularność zajęć rozwojowych dla dzieci poniżej trzeciego roku życia, których celem jest m.in. przygotowanie dzieci do pójścia do przedszkola. Jedną z form takich zajęć jest grupa zabawowa.
Grupa zabawowa – struktura zajęć
Grupa zabawowa, inaczej zwana też klubem malucha, to forma zajęć dla małych dzieci i ich rodziców pod merytoryczną opieką animatora. Skierowana jest do dzieci w wieku od półtora do trzech lat, nieobjętych żadną instytucjonalną formą socjalizacji, taką jak żłobek czy przedszkole. Uczęszczają one na zajęcia razem z rodzicami, a – jeśli mama czy tata nie ma takiej możliwości – na zajęcia przychodzą z dziadkami czy opiekunkami. Grupy zabawowe służą głównie rozwojowi dzieci oraz – dzięki uczestnictwu rodziców w zajęciach – wzmocnieniu ich kompetencji wychowawczych oraz rodzinnych więzi.
Z jednej strony najmłodsi mają okazję nawiązać kontakty z rówieśnikami, co często jest niemożliwe w ich środowisku rodzinnym z powodu, m.in. braku rodzeństwa, kontaktów sąsiedzkich itp. Ten trening komunikacji, rozwiązywania konfliktów i wspólnych interakcji stanowi dla dzieci doskonałe przygotowanie do sytuacji przedszkolnej.
Obecność rodziców ma równie duże znaczenie dla funkcjonowania dzieci podczas zajęć. Początkowo dzieci chętnie korzystają z obecności rodzica, przytulenia, potwierdzenia słuszności swoich działań. Następnie z biegiem czasu stają się coraz bardziej samodzielne, co przygotowuje je do rozpoczęcia edukacji w przedszkolu. Po takich doświadczeniach brak obecności rodzica w przedszkolu jest dla dziecka sytuacją możliwą do zaakceptowania bez ponoszenia znacznych kosztów emocjonalnych.
Zajęcia odbywają się o stałej porze i mają niezmienny harmonogram. Poszczególne aktywności – m.in. zabawy ruchowe, piosenki, zajęcia plastyczne – proponowane są dzieciom zawsze w tej samej kolejności. Treść aktywności różni się w zależności od zainteresowań dzieci, pór roku, aktualnie przypadających świąt czy uroczystości. Animator tworzy scenariusz oparty na niezmiennych typach aktywności, nadając każdemu spotkaniu indywidualny charakter.
Jak sama nazwa wskazuje, tworzą ją dwa główne elementy: grupa oraz zabawa. Stanowią one całość, która stymuluje rozwój dziecka – zarówno w zakresie społecznym, emocjonalnym, jak i poznawczym. W artykule autorki chcą pokazać własne podejście do tej formy zajęć i podzielić się swoimi doświadczeniami, omawiając dwa wspomniane aspekty.
Zabawy
Zabawa to najważniejsza aktywność dziecka, która tworzy przestrzeń do jego rozwoju. Jak pisał Lew Wygotski: „W zabawie dziecko znajduje się zawsze wyżej własnego średniego wzrostu, wyżej od swojego codziennego zachowania. Jest ono w zabawie jakby o głowę wyższe od samego siebie” (Wygotski, 1971). Tę właściwość wykorzystuje się na zajęciach grup zabawowych. Dzięki wykorzystaniu wielu form zabawy w sposób kompleksowy wspomaga się rozwój dziecka.
Zajęcia zaczynają się od swobodnej zabawy. Ta forma, bardzo często niedoceniana, wręcz unikana na zajęciach zorganizowanych, z rozwojowego punktu widzenia jest niezwykle cenna. Podczas niej dzieci mają możliwość zapoznania się z otoczeniem oraz wyboru ulubionej formy zabawy. W czasie zajęć nie chodzi bowiem o to, żeby przez cały czas organizować dzieciom aktywności, ale żeby dać im możliwość uczenia się samodzielności i podejmowania decyzji. Ważne jest, aby pamiętać, że zajęcia tworzone są dla dzieci i powinny być dostosowywane do ich potrzeb, a nie odwrotnie.
Następnym etapem jest powitanie w kółku – każde dziecko witane jest indywidualnie w formie wierszyka lub piosenki. Atrakcję stanowić może podawanie sobie przy tym jakiegoś przedmiotu, np. piłeczki, co sprawia, że każdy z niecierpliwością wyczekuje na swoją kolej. Dodatkowy element występujący po powitaniu to piosenki z pokazywaniem – mają one funkcję powitania, a jednocześnie pozwalają dzieciom ćwiczyć ruchy dłoni i ciała. Trenują także pamięć – z zajęć na zajęcia mali uczestnicy coraz aktywniej włączają się w wykonanie piosenek.
Po przywitaniu rozpoczynają się zabawy w grupie – wśród młodszych dzieci lepiej sprawdzają się proste zabawy, np. „kółko graniaste”, „baloniku nasz malutki” lub taniec do muzyki z kołem hula-hop. Starsze dzieci włączają się w zabawy typu „stary niedźwiedź”, w których pojawiają się już bezpośrednie interakcje między nimi oraz wymagane jest rozumienie bardziej złożonych zasad. Pomocami przy zabawach ruchowych może być chusta animacyjna, tunel czy tor przeszkód.
W czasie zajęć najważniejszym punktem jest część eksploracyjna – zabawy tematyczne dla danego dnia. Wykorzystywane są do nich różnorodne materiały, np. fasola, galaretka, balony, masa solna. Animator prezentuje właściwości materiałów i pozwala dzieciom na swobodne ich badanie. Nazywa przy tym cechy przedmiotów, jak: miękki, twardy, szorstki, gładki. Dzieci mają możliwość poznawania przez różne zmysły – próbowania jak smakuje cukier puder, czy też jaka jest w dotyku i smaku galaretka. Niezwykła jest też dla nich możliwość doświadczania przekształcania rzeczywistości – robienie masy solnej czy lukru zwiększa wiarę dzieci w swoje możliwości sprawcze. Uczestnicy mogą na zajęciach brudzić się i robić bałagan – na co często brakuje przyzwolenia dorosłych w otoczeniu domowym.
W następujących później zabawach plastycznych celem nie jest efekt pracy – chodzi o sam proces tworzenia i doświadczania różnego typu materiałów, np. farby na rączkach, plasteliny, kleju czy bibuły. Ważne jest, aby zmaksymalizować udział dzieci w wykonaniu pracy, mimo naturalnych chęci rodziców, żeby coś poprawić, nakierować. Pojawiające się czasem przy takich okazjach interakcje z rodzicami mogą pełnić bardzo ważną rolę – sprzyjać wzmacnianiu więzi między dzieckiem a rodzicem. Istotne jest jednak, aby rysunek był dziełem dziecka. Zależy nam bowiem na tym, żeby w efekcie dostrzegło ono rezultat swoich działań i otrzymało stymulującą pochwałę od rodziców czy animatora.
Jeśli chodzi o wyrażenie oceny grup zabawowych, najbardziej wiarygodni będą sami rodzice uczestniczący w zajęciach prowadzonych przez autorki. „Mój synek poznaje piosenki i zabawy, rozwija się intelektualnie i manualnie” – stwierdza z zadowoleniem mama dwulatka. „Grupa zabawowa stymuluje jej rozwój i pobudza wyobraźnię” – dodaje mama dwuletniej dziewczynki.
Wspólny posiłek
Początkowo ten aspekt zajęć wydaje się mało ważny, posiada jednak dużą wartość, jeśli chodzi o kształtowanie się postaw społecznych u dzieci. Często jest to dla nich pierwsza możliwość zjedzenia posiłku z rówieśnikami. Daje wiele przestrzeni do rozwoju – rozpoczynając od nakrycia do stołu, przez interakcje przy jedzeniu, aż po jego zakończenie.
Dzieci same mają możliwość przygotowania stołu do posiłku, co robią z dużą ochotą . „Synek bardzo chętnie uczestniczy w rozkładaniu talerzyków do jedzenia” – stwierdza jedna z matek. Dużą wartość rozwojową mają drobne czynności, takie jak zanoszenie kubeczków innym dzieciom czy też stawianie na stoliku miseczek z owocami i ciasteczkami, co wymaga powstrzymania się przez kilka chwil przed zjedzeniem smakołyków. Również interakcje przy stole umożliwiają poznawanie podstawowych zasad społecznego funkcjonowania, np. jedzenia tylko ze swojego talerzyka czy niezabierania wszystkich paluszków dla siebie. Kończenie posiłku z kolei daje dzieciom możliwość podjęcia decyzji, kiedy są już najedzone – uczą się przy tym odczytywać sygnały płynące ze swojego ciała.
Przestrzeń
Przestrzeń, w której odbywają się zajęcia grupy zabawowej, odgrywa ogromną rolę. Ma spełniać dwie podstawowe funkcje. Po pierwsze, powinna być przestrzenią bezpieczną, w której dzieciom nic nie zagraża. To rolą animatora jest zapewnienie warunków, by grupa mogła się bezpiecznie spotkać. Jest to możliwe w momencie, gdy miejsce spotkań grupy zostaje całkowicie dostosowane do potrzeb dzieci. Najmłodsi mogą poruszać się po całej sali, nie ma „miejsc zakazanych”. Jest to ważne, szczególnie biorąc pod uwagę, jak wielką wagę przykłada się do swobodnej eksploracji w czasie zajęć grupy. Należy dać rodzicom poczucie, że bez obaw mogą pozwolić dziecku odkrywać otaczającą je przestrzeń. Nie muszą śledzić każdego jego kroku. Mają czas, by porozmawiać, odpocząć.
Poza tym przestrzeń, w której odbywają się zajęcia, powinna być przestrzenią edukacyjną. Ma za zadanie dostarczyć dziecku licznych wielozmysłowych bodźców. Mogą być to pachnące kwiaty w doniczkach na parapecie lub rzeżucha wiosną, postaci z bajek namalowane na ścianach, basen z kulkami. Wyposażenie sali powinno wzbudzać ciekawość dziecka i zachęcać do eksploracji. Ponadto przestrzeń jest tak zorganizowana, by wokół dziecka przebywały inne dzieci.
Magdalena Pietrzak, Agnieszka Rybacka, Ewa Sławicz są studentkami 5. roku psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Prowadzą zajęcia z dziećmi współpracując m.in. z PSPiA KLANZA w Poznaniu i Centrum Rozwoju Dziecka i Rodzica „Pestka” w Krakowie. Odbyły szereg szkoleń z zakresu animacji zabaw oraz rozwoju dzieci. Obecnie prowadzą spotkania grup zabawowych w Poznaniu.
konsultacja: dr Karolina Appelt
Bibliografia:
Appelt, K., Mielcarek, M., Opieka i wychowanie. Wczesne dzieciństwo, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2014.
Czub, M. (2014). Rozwój dziecka. Wczesne dzieciństwo, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2014.
Kielar-Turska, M., Białecka-Pikul, M., Wczesne dzieciństwo, w: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
Kowalik, S., Rozwój społeczny, w: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Rozwój funkcji psychicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
Grupy zabawowe dla małych dzieci i rodziców. Poradnik dla gmin i organizacji pozarządowych. Pozyskano z: http://www.frd.org.pl/
Rawecka, J., Przed przedszkolem – drugi i trzeci rok życia. „Remedium”, 2004 (2), 4-5.
Trempała, J., Rozwój poznawczy, w: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Rozwój funkcji psychicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
Wygotski, L. (). Wybrane prace psychologiczne, PWN, Warszawa 1971.